Sau khi bị chấn thương thể thao, cơ thể không thực chất “đứng yên” chờ điều trị, mà lập tức khởi động một chuỗi phản ứng sinh học phức tạp để sửa chữa mô nhằm hồi phục chấn thương.
Hiểu rõ các giai đoạn này không chỉ giúp rút ngắn thời gian hồi phục, mà còn có thể áp dụng các liệu pháp hỗ trợ đúng thời điểm, tăng hiệu quả gấp nhiều lần.
1. Quá Trình Hồi Phục Chấn Thương Thể Thao Theo 3 Giai Đoạn
Khi mô cơ – gân – dây chằng hoặc xương bị tổn thương, cơ thể trải qua ba giai đoạn chính:
1.1. Pha viêm cấp tính (Inflammatory Phase) – 0 đến 72 giờ
- Cơ chế: Mạch máu giãn, tăng tính thấm thành mạch → bạch cầu, cytokine và enzyme được huy động để dọn dẹp mô tổn thương.
- Vai trò: Bắt đầu sửa chữa, ngăn ngừa nhiễm trùng, loại bỏ mảnh vụn tế bào.
- Triệu chứng: Sưng, nóng, đỏ, đau (4 dấu hiệu viêm kinh điển).
Lưu ý: Đây là giai đoạn không nên loại bỏ viêm hoàn toàn bằng thuốc kháng viêm mạnh, vì viêm là tín hiệu khởi động quá trình hồi phục.
1.2. Pha tăng sinh (Proliferation Phase) – 3 đến 21 ngày
- Cơ chế: Các nguyên bào sợi (fibroblast) tạo ra collagen type III, mao mạch mới hình thành (angiogenesis).
- Vai trò: Bắt đầu thay thế mô tổn thương bằng mô mới, tạo cầu nối tạm thời.
- Triệu chứng: Giảm sưng, giảm đau, nhưng vẫn hạn chế chức năng.
Chiến lược: Tăng lưu thông máu, duy trì vận động nhẹ để định hướng sắp xếp mô.
Lưu ý: Đây đang là giai đoạn bạn sẽ thấy triệu chứng giảm dần tuy nhiên cũng là lúc mà mọi người thường chủ quan và vận động lại mà không có sự kiểm soát về cường độ → Pha viêm cấp tính tái phát và tình trạng có thể trầm trọng hơn
1.3. Pha tái cấu trúc (Remodeling Phase) – 3 tuần đến vài tháng
- Cơ chế: Collagen type III chuyển thành collagen type I có sức bền cao hơn, các sợi được sắp xếp lại theo hướng chịu lực.
- Vai trò: Hoàn thiện cấu trúc mô, phục hồi chức năng và sức mạnh.
- Triệu chứng: Gần như hết sưng đau, nhưng mô vẫn dễ tổn thương nếu tải quá sớm và không có kiểm soát
2. Phản Ứng Sinh Lý Của Cơ Thể Với Một Vài Liệu Pháp Hồi Phục Chấn Thương
2.1. Liệu pháp nhiệt lạnh (Cold Therapy)
hồi phục cơ bắp và giảm viêm. Nguồn: Fitzone
- Cơ chế: Gây co mạch → giảm lưu lượng máu tạm thời → hạn chế phù nề.
- Vai trò: Giảm dẫn truyền xung thần kinh đau → giảm cảm giác đau tức thì.
- Ứng dụng: Hiệu quả nhất trong 48–72h đầu sau chấn thương.
2.2. Liệu pháp nhiệt nóng (Heat Therapy)
- Cơ chế: Giãn mạch → tăng lưu thông máu, cung cấp oxy và dinh dưỡng cho mô.
- Ứng dụng: Tốt trong pha tăng sinh và tái cấu trúc, giúp mô mềm đàn hồi, giảm co cứng.
2.3. Sport Massage/Stretching/Trigger Point
- Cơ chế: Kích thích tuần hoàn máu, tăng lưu thông oxy và dưỡng chất tới mô cơ; giảm căng cứng và cải thiện độ đàn hồi của cơ – gân. Từ đó hướng đến mục tiêu cải thiện phạm vi chuyển động bị hạn chế → Giảm thiểu sự suy giảm hiệu suất sau tập luyện cường độ cao, cũng như phòng tránh chấn thương.
- Ứng dụng: Phù hợp trong mọi giai đoạn hồi phục, đặc biệt hữu ích sau vận động cường độ cao hoặc khi xuất hiện cảm giác đau mỏi, co cứng cơ. Giúp giảm nguy cơ chấn thương tái phát và duy trì hiệu suất tập luyện.
2.4. Active Recovery/EMS
- Cơ chế: Vận động nhẹ kích thích bơm cơ, cải thiện tuần hoàn, tăng vận chuyển chất dinh dưỡng và loại bỏ chất thải.
- Ứng dụng: Quan trọng trong pha tăng sinh và tái cấu trúc.
3. Nguyên tắc kết hợp liệu pháp theo từng giai đoạn hồi phục chấn thương
Giai đoạn viêm cấp (0–72 giờ):
Mục tiêu là kiểm soát sưng và đau để tránh tổn thương lan rộng. Ở giai đoạn này, bạn nên ưu tiên các biện pháp như RICE, cryotherapy, băng ép và nâng cao chi bị thương. Các liệu pháp này giúp giảm áp lực mô, hạn chế tích tụ dịch và làm dịu cảm giác đau.
Giai đoạn tăng sinh (3–21 ngày):
Khi viêm đã giảm, mục tiêu chuyển sang tăng lưu thông máu và kích thích tái tạo mô. Đây là lúc nhiệt trị liệu phát huy tác dụng, kết hợp với vận động chủ động (active recovery) và liệu pháp ánh sáng đỏ để thúc đẩy quá trình hồi phục thông qua tổng hợp collagen và phục hồi cấu trúc mô.
Giai đoạn tái cấu trúc (3 tuần đến vài tháng):
Mục tiêu là tăng sức bền của mô và phục hồi toàn bộ chức năng vận động. Bạn có thể áp dụng bài tập phục hồi chức năng, tăng tải dần theo khả năng chịu lực, và duy trì active recovery để đảm bảo mô mới được sắp xếp đúng hướng chịu lực, giảm nguy cơ tái phát chấn thương.
Kết luận
Hồi phục sau chấn thương thể thao là sự phối hợp giữa quá trình tự sửa chữa của cơ thể và liệu pháp hỗ trợ đúng thời điểm.
Hiểu rõ từng giai đoạn giúp vận động viên và HLV tối ưu hóa chiến lược hồi phục, rút ngắn thời gian nghỉ và giảm nguy cơ tái phát.
